Żołnierze płaczą w nocy

Działanie kwantowe powieści obejmuje chronologiczne etapy dramatycznego losu Hiszpanii. Asturyjski „Czerwony październik” 1934 roku, luty 1937 roku – sukcesy republikanów pod Madrytem, a potem upadek Malagi – jeden z najcięższych ciosów dla republiki, styczeń 1939 roku – Barcelona padła, desperacko... opierająca się interwentom republikańska Katalonia dożywała swoich ostatnich dni, a do śmierci ludowej Hiszpanii pozostały zaledwie tygodnie.
I choć na wyspie nie było otwartych wielkoskalowych bitew, to i tutaj działy się wydarzenia, dokonywane były czyny, które nieuchronnie były odbiciem ogólnoludzkich sprzeczności.
Pod koniec 1934 roku na wyspę przybył Jzeza, miał zająć się sprawami na miejscu i złożyć raport Centralnemu Komitetowi Partii w Madrycie. Gdy rok później zaczęła się wojna, w jednej z obław wpadli Jozé Taronghi (Manuel uważał go za swojego ojca), Symeon i Zacharias. W lutym 1937 roku Jzeza został aresztowany i wrzucony do więzienia. Zabili go w połowie października 1938 roku, a w styczniu 1939 roku żona Jzezy uciekła z zajętej przez frankistów wyspy. Marta i Manuel stracili Jzezę, Hiszpania straciła republikę. Takie są paralele.
Nawet silni duchem żołnierze jeszcze długo będą opłakiwać w nocy swoich ojców i braci.
Nerwowa powieść, nierówna, dynamiczna w stylu. Zawiera całą gamę uczuć i myśli bohaterów: wątpliwości, desperację, depresję, nadzieje, ciężar przeszłości i dążenie w przyszłość. Historia Marty – niepokojąca preludium, które ostatecznie prowadzi ją do świadomego odejścia od przeszłości i połączenia z losem Jzezy. Jzeza stanowczo broni idei interwencji w życie w imię powszechnej wolności. Manuel również znał Jzezę, człowieka, który dla nich obu stanowił sens życia już samym faktem swojego istnienia. „Ty wciąż jesteś we mnie, w Manuelu, we wszystkich ludziach, w samej ziemi”. Jzeza – symbol, symbol marzenia, porażki marzenia i nowej nadziei.

„Dopóki żyjemy, dopóki mamy siły, protestujemy przeciwko uciskowi, hipokryzji i niesprawiedliwości” – Ana María Matute