Samson Nazoryj. Pięciu

Włodzimierz (Zeev) Żabotynski (1880–1940) — rosyjski i żydowski pisarz, znakomity prozaik, subtelny poeta, zjadliwy publicysta i wnikliwy tłumacz, jedna z centralnych postaci syjonizmu, największy ideolog żydowskiego państwa. Jego prace literackie wychwalał Aleksander Kuprin i Maksim Gorki, przyjaźnił się z Kornejem... Czukińskim, który pod koniec życia mówił o Żabotynskim: „Miał coś z Puszkinowskiego Mozarta, a może nawet z samego Puszkina... Nawet jego wrogowie muszą przyznać... że był ogromnie utalentowany”. Do tego zbioru weszły dwa najbardziej wyraziste prozaiczne teksty Żabotynskiego, powieści „Samson Nazoryj” (1926) i „Pięciu” (1936). Powieść „Samson Nazoryj” — hymn wolności, na nowo opowiedziana i nasycona życiem historia biblijnej postaci, niedoskonałego i niepokonanego bohatera epoki Sędziów. Można by pomyśleć, że fabuła jest znana (Samson, rozrywający paszczę lwa; Samson, zabijający tysiąc wrogów szczęką osła; Samson i Delila; Samson, triumfujący nad Filistynami), jednak Żabotynski opowiada o tym, co pozostało za kadrem: o mądrości i gniewie, które powoli wyrastają z samego ludzkiego wnętrza, oraz o niemożliwości i nieuchronności zwycięstwa. A w powieści „Pięciu”, napisanej na podstawie wspomnień Żabotynskiego o Odessie z początku XX wieku, szaleńczy huk historii miesza się z cichą nostalgiczna smutkiem, niewinne chuligaństwo studentów — z ukrytym bestialstwem i bezinteresownym rewolucyjnym zapałem, a rozwiązne wesele — ze stoickim fatum. Tutaj brzmi niepohamowana miłość do życia i mroczny śmiech „Opowieści odesskich” Babela, czasami — niemal dziecięcy patos „Bielejącego żagla samotnego” Katajewa, a czasami nawet elegijność bardzo dalekiego, a jednak bliskiego Wilna z „Droga odchodzi w dali...” Aleksandry Brusztein, jednak bohaterowie „Pięciu” już nie są dziećmi, dlatego tym bardziej wyraźnie i zaciekle w nim dzwoni przeczucie wspaniałych i strasznych zmian na krawędzi zagłady świata.